بخش ۱۳۲

شرح مثنوی دفتر اول

بیت ۲۷۵۲

فرق میان انکه درویش است به خدا و تشنه خدا و میان انکه درویش است از خدا و تشنه غیر است

***********************************************

نقش درویشست او نه اهل نان

 نقش سگ را تو مینداز استخوان

نیازمند خدا نیست انکه اهل نان مخلوق است زیرا در حقیقت او از خدا احساس بی نیازی می کند.و در واقع ظاهرا نقش درویش خدا را ایفا می نماید

پس جلو تصویر سگ استخوان پرت نکن زیرا تصویر ان حیوان بی نیاز از استخوان است

مسایل السلوک

مولانا در این فصل جلیل به تقسیم بندی انواع درویشان می فرماید زیرا عده ای به حقیقت درویشان خدای مهربانند بدین معنا که احساس نیازمندی مطلق به رب دارند

و عده ای بی نیاز از خدا می نمایند و اینان هرگز شراب معرفت ننوشند زیرا که جام معرفت از ان محتاجان معنا است

********************************

فقر لقمه دارد او نه فقر حق

 پیش نقش مرده‌ای کم نه طبق

انکسانی که شیفته دنیا هستند در حقیقت درویش لقمه دنیوی اند نه گدا و درویش خدا

پس اینان تصویر و تمثالی از درویشی هستند گر چه ظاهر امر صورت نیازمندی را نشان دهند پس معارف الهی را به انان فاش نکنید که در واقع بی نیاز از انند

**********************************

ماهی خاکی بود درویش نان

 شکل ماهی لیک از دریا رمان

در مثال درویش تهی از معنا مانند ماهی خاکی است که بحای اب در ریگستان سیر  می نماید

ظاهرا ماهی نام دارد و در حقیقت از دریا می هراسد زیرا محتاج دریا نیست

*************************************

مرغ خانه‌ست او نه سیمرغ هوا

 لوت نوشد او ننوشد از خدا

درویش بی معنا در مثال چون مرغ خانگی است که مدعی سیمرغ بودن است

او گرفتار و اسیر غذای خاک است و از شراب معرف حقیقت هرگز ننوشد

مسایل السلوک

مولانا اراده دارد تفهیم نماید که دنیویان هیچ طاعت و قرب و‌محبت الهی را در نیابند زیرا همیان دل انان از معرفت خالی است

*******************************

عاشق حقست او بهر نوال

 نیست جانش عاشق حسن و جمال

سالک تهی از معنا ادعای عشق به خدای سبحان دارد برای دست یابی به مقامات و مطامع مادی...

لذا جان او هیچگاه بر جمال معشوق حقیقی عشق نمی ورزد

********************************

گر توهم می‌کند او عشق ذات

 ذات نبود وهم اسما و صفات

اینچنین سالکی که در توهم خویش باور نموده است که عاشق حق است.باید به او تفهیم نمود که خیالات و‌توهمات هیچگاه دارای ذات و ریشه حقیقی نیست

*****************************

وهم مخلوقست و مولود آمدست

 حق نزاییده‌ست او لم یولدست

خیالات و‌توهمات در واقع مخلوقی بیش نیستند و ذات الهی حق است و هرگز نزاده و از او چیزی زاده نشود چون به ذات خویش قدیم است .

و چنین ذات حقیقی ای را نمیتوان با اوهام مدعی معرفت شد

*********************************

عاشق تصویر و وهم خویشتن

 کی بود از عاشقان ذوالمنن

حتی انکسی که در وهم خویش نیز صادق باشد و متافقانه مدعی نباشد در نهایت به برکت مقام صدق به کوی معنویت خواهد رسید

مسایل السلوک

مولانا در مثنوی اشاره داردکه...

گر بود لفظت کژ و و‌معنیت راست

ان کژی لفظ مقبول خداست

لذا خدای سبحان بی نیاز از صورت کار است زیرا ذات مقدس یگانه هستی عالم به سیرت است .

و او لاینظر علی صورکم و لکن ینظر علی قلوبکم و اعمالکم‌.....

و این خدای ناکرده در مخالف و اهانت به ظاهر معنا نیست بلکه به مخالفت در ظاهر الوده به نفاق است...

ذات او فرمود..

ذروا ظاهر الاثم و باطنه

یعنی.ظاهر و باطن گناه رو رها نمایید

شرح می‌خواهد بیان این سخن

 لیک می‌ترسم ز افهام کهن

بیان این حقیقت محتاج شرح و بسط فراوان است اما ترس من از عدم درک فهم های سطحی و الوده به خیال و توهم است

مسایل السلوک

همیشه مردان اسمانی از گفتن رازهای ملکوتی ابا داشتند و سعی نموده اند در غالب کنایه و ایهام مقصود خویش را به اهل دل و معرفت برسانند

سد راه تفهیم.. اندیشه های فرسوده و‌کهنه و قاصر بوده .و ترس از عدم درک و فهم رازهای مردان چالش بزرگی بوده که همواره موجب مشکلاتی در این راه شده است

*******************************************

فهمهای کهنهٔ کوته‌نظر

 صد خیال بد در آرد در فکر

محصول فهم های کهنه و فرسوده برای درک دیگران همواره هزاران خیالات و توهمات بوده

مسایل السلوک

بزرگترین نعمت الهی اندیشه است کما اینکه مولانا میفرماید

ای برادر تو همه اندیشه ای...

وقتی که همه ارزش ادمی به فکر و عقلانیت اوست حال کسانی که در خصوص ایات زحمت تعقل به خویش نمی دهند.نه تنها موجب گمراهی و سقوط خویش تن می شوند بلکه دیگران نیز به تبع ان به چاه عدم درک و فهم وازگون گردند و متاسقانه مهمترین مشکل جامعه انسانی و در راس ان اسلامی امروز ما همین درک صحیح از رازها است

متاسفانه شوری در بین نحله های مختلف اسلامی بوجود امده که فاقد شعور کافیست و این خود حامل زوال و بیچارگی شده است

********************************

بر سماع راست هر کس چیر نیست

 لقمهٔ هر مرغکی انجیر نیست

برای شنیدن حقیقت و اسرار الهی هرکسی نه توان دارد و نه لیاقت زیرا هر پرنده ای استعداد تناول انحیر را ندارد

مسایل السلوک

شهود اسرار ملکوت لایق هر نالایق نیست کسانی مشرف شوند که در بارگاه او یک چشم بر هم زدن نیز غایب نگردند

حضور ثمره او شهود و‌ کشف خواهد بود

***********************************

خاصه مرغی مرده‌ای پوسیده‌ای

 پرخیالی اعمیی بی‌دیده‌ای

حال این مرغ اگر مرده پوسیده باشد مشکل مضاعف میگردد و مراد ان فرد مملو از توهمات.کور مطلق باطنی و بی بصیرت.

مسایل السلوک

در طی سلوک زمینه که اغاز ان نیت صادقانه است اگر نبود و فقط صورت را حمل میکردند یقینا بی بهره ترین خواهند بود

************************************

نقش ماهی را چه دریا و چه خاک

 رنگ هندو را چه صابون و چه زاک

در مثل برای یک تصویری از ماهی وجود اب و خاک بی معناست زیرا شنا کردن را بلد نیست.

و یک هندوی سیه چهره رو چه با اب غسل دهی یا به او زاچ بمالی یکسان است زیرا سیاهی او رفع نگردد

**************************

نقش اگر غمگین نگاری بر ورق

 او ندارد از غم و شادی سبق

مثال دیگر اینکه اگر تصویری از فردی در حالت اندوه طراحی شود دیگر او از حقیقت شادی و غم تهی است

***************************************

صورتش غمگین و او فارغ از آن

 صورتش خندان و او زان بی‌نشان

ظاهرا صورتش از غم حکایت دارد ولی در حقیقت امر او از اندوه بی خبر است

و چنانچه تصویری را با شادی مزین کنی دلیلی بر فرح ان نخواهدبود

مسایل السلوک

حالات افراد فاقد حقیقت معنا دقیقا چون تصویری است که در نمادهای غم و شادی نگاریده شود و اینان از حلاوت معنا کاملا بیگانه اند

سعدی میفرماید

اگر ادمی به چشم است و دهان و حلق و بینی

چه میان نقش دیوار و میان ادمیت

*********************************

وین غم و شادی که اندر دل حظیست

 پیش آن شادی و غم جز نقش نیست

زیرا اندوه و فرح که در دل مجازا و اثر انعکاس حالات حقیقی است در نسبت با حقیقت غم و اندوه تصویری بیش نخواهد بود

*****************************

صورت غمگین نقش از بهر ماست

تا که ما را یاد آید راه راست

*****************************

صورت خندان نقش از بهر تست

 تا از آن صورت شود معنی درست

هدف از تصویرگری حالات مختلف ادمی القا و حقیقت و یاداوری ان در ذهن بیننده است در حالیکه خود ان صورت کاملا بی بهره است

*********************************

نقشهایی کاندرین حمامهاست

 از برون جامه‌کن چون جامه‌هاست

تصاویری که در لباس کنی حمام ها ترسیم شده از نگاه بیرونی مانند لباسهای تن تو فاقد روح است

************************

تا برونی جامه‌ها بینی و بس

 جامه بیرون کن درآ ای هم‌نفس

حال سالک راه معنی باید برای درک و نیل به حقیقت معنویت از نگاه بیرونی به تصویر نقاشی شده هستی خارج گردد

و به حقیقت ادمی و عالم معنایی او وارد شود

************************************

زانک با جامه درون سو راه نیست

 تن ز جان جامه ز تن آگاه نیست

زیرا با دلبستگی به جامه تن و وجود فیزیکی هرگز به حقیقت و سیرت هستی نخواهی رسید

زیرا تن ادمی نسبت به روح و جان او معرفت دارد اما برای لباس او کاملا این مهم بی معنی است

پایان بخش ۱۳۲

دفتر اول

بیت ۲۷۷۲

با سلام و ادب

شرح مثنوی بخش ۱۳۱

بیت ۲۷۴۴

در بیان عاشق انکه چنانکه گدا عاشق کرم شده است....

**************************************

بانگ می‌آمد که ای طالب بیا

 جود محتاج گدایان چون گدا

بانگ می امد که هر انکه طالب هستی بسم الله....زیرا که صفت سخاوت محتاج نیازمندان است

مسایل السلوک

طلب نخست وادی معرفت است .شیخ سخن عطار نیشابوری میفرماید

چون درایی به وادی طلب

هر زمانی پیشت اید صد تعب

سالک طالب احساس نیاز میکند به بی نیاز مطلق و طبیعی است که گدای به حقیقت دست از طلب ندارد تا کام او بر اید

یا جان رسد به جانان یا جان ز تن در اید

محیط طلب بسیار وسیع است  و خدای مهربان خطاب به نبی خویش علیه السلام فرمود

یا ایهالمزمل

ای کسی که در بستر خوابی از جامه خواب بدرای زیرا که نیازمندان خواب را از چشمان بزدایند و طالب معشوق گردند....

*****************************

جود می‌جوید گدایان و ضعاف

 همچو خوبان کآینه جویند صاف

صفت جود و بخشندگی تشنه بینوایان و محتاجان است .زیرا زیبا رویان طالب ایینه اند

مسایل السلوک

سخاوت صفتی است الهی و از اوصاف خدای سبحان زیرا او خلق نکرده تا سودی نماید بلکه خالق کرده تا جود نماید

و گدایی و نیاز از خصایل بندگان است لذا هر کس بر صفت خویش رود

عبد به گدایی و معبود به بخشندگی...

************************************

روی خوبان ز آینه زیبا شود

 روی احسان از گدا پیدا شود

صورت اهل جمال به ایینه زیبا گردد و احسان و انعام نیز به وجود نیازمندان ظهور و‌تجلی یابد

مسایل السلوک

خدای مهربان فرمود اگر ادمی را خلق نمیکردم خدایی من اشکار نمیگردید.بین صانع و‌مصنوع رابطه ای است طالب و مطلوبی ....

لذا در میدان احسان وجود نیازمندان و‌مستمندان امری است ضروری.....

************************************

پس ازین فرمود حق در والضحی

 بانگ کم زن ای محمد بر گدا

به همین جهت خدای یگانه در سوره مبارکه (ضحی) امر به سید عالم فرماید که بر نیازمندان ترش رویی و بانگ نزند و‌موجب رنجش نگردد

مسایل السلوک

در سوره مبارکه فوق ایه ایست تحت این واژگان( و اما السایل فلا تنهر)

ای رسول ما بیچارگان و سوال کنندگان را هرگز از خود مران

*************************************

چون گدا آیینهٔ جودست هان

 دم بود بر روی آیینه زیان

حال که وجود بینوایان مظهر تجلی سخاوت اهل مهربانی و‌کرم شده است.پس اگاه باش تا بر صفحه شفاف و‌منعکس کننده ایینه خدشه ای وارد نگردد

**************************************

آن یکی جودش گدا آرد پدید

 و آن دگر بخشد گدایان را مزید

بخشندگان دو قسم اند ...

یکی انکه در انتظار سوال کننده محتاج است و دیگری خود به جستجوی انان همت گمارد

مسایل السلوک

مولانا با این تقسیم بندی زیبا به اهمیت صفت سخاوت اشارات زیبا دارد تا عمق این مطلب بیشتر نمایان شود

خدای مهربان سخاوتمتدی است که بدون سوال از بندگان خویش به نیلز انان اگاه است و بر اساس نیاز انان میبخشد

و‌کسانی که به نهایت خدایی بودن رسیده اند به اذن حق به نیاز نیازمتدان تصرف حاصل نمایند و معامله به حقیقت کنند

اما سخاوتمند نافص به انتظار نشیند تا دستی دراز شود و اعلام نیاز نماید

***********************************

پس گدایان آیت جود حقند

 وانک با حقند جود مطلقند

لذا سوال کنندگان مظهر و ایینه کرم و بخشش خدای مهربانند..

ولی ان نیازمندانی که از خویش رسته اند و فنای در حق شده اند .حقیقت بقااند .و سخاوت و کرم مطلق اند

*************************************

وانک جز این دوست او خود مرده‌ایست

 او برین در نیست نقش پرده‌ایست

اما ان دسته از بینوایان که از هیچ کدام از دو گروهدقبلی نیستند او مرده است

او در واقع عین حجاب بین خود و حق است زیرا به نیازی به درگاه جلوس نکرده ....

مسایل السلوک

بنده واقعی به ابراز نیاز بیشتر اعلام وجود نماید

اما انانکه به سبب عدم لیاقت از درگاه جود مطلق گدایی نکنند انان نه ایبنه کرم خلق اند و نه خالق.....

پایان بخش ۱۳۱